سیستم آموزشی کشور روسیه

سیستم آموزشی کشور روسیه

آموزش عالي روسيه از گذشته قـابـل توجـهـي برخوردار بوده است كـه فصل آغـازيـن آن را دانشمند بـرجستـه لومانوسف بـا تـاسيس آكـادمـي لاتين- يـونـانـي- اسلاو در مسكو گشود. ايـن دانشمند بزرگ روشهايي را بنيان نـهاد كـه بعدها در دانشگاههاي مسكو و سن پـطرزبورگ ادامـه يـافته و بعنوان يكي از مشهورترين بنيانهاي آموزشي جهان ازجايگاه با ثباتي برخوردار گرديد. طي قـرون 19و20 تـعـدادي از مـكـاتـب فـكـري دنـيـا در روسيـه شـكـل گـرفـت. در نمايشگاههاي بين المللي فيـلادلفـيـا (طي سال1876) و پـاريس(طي سال1900) بـه سيستم اصلي آمـوزشـي تحت عنوان “متدهاي روسي تدريس”جوايزي تعلق گرفت.طي سـال 1865، وزارت وقـت آمـوزش روسيـه تصميم بـه پـذيـرش و جذب دانـشجـويـان خارجي گرفت. اتحاد جماهير شوروي سابق نيز اين روش را اتخاذ نمود. در دهـه 20 (سالهاي1920- 1910) دانشجوياني از کشورهاي مغولستان، تركيه ، ايران و افغانستان جهت تحصيل به اتحاد جماهير شوروي آمدند. طي دهه40 نيز دانشجـويـاني از اروپـا و آسيـا و ازدهه50 بـه بعد از آفـريـقـا و سپس از آمريكاي لاتين به شوروي سابق رهسپار گرديدند. درسال1960،دانشگاه دوستي ملل بـا هـدف جـذب دانشجويان خارجي تاسيس گرديد.درسال1990،بيش از 120هزاردانشجوي خـارجـي درموسسـات آمـوزش عـالي روسيه ثبت نام نمودند. طي75سال گذشته، موسسات آموزش عالي روسيه از30برنده جوايز ملي و بين المللي و برندگان جايزه نوبل برخوردار گرديده اند. در سال 1993،نظام مقطع دوم آموزش عالي (کارشناسي ارشد) مشتمل بر 2609 زمينه تخصصي تصويب گرديـد و در حال حاضر 432 موسسه آموزش عالي از اين سيستم برخوردار ميباشند.

ساختار آموزشي

آموزش دانشگاهي درموسسات آموزش دانشگاهي معتبردولتي و غير دولتي ارائه ميگردد. آموزش در موسسات آموزش دانشگاهي دولتي رايگان است. آموزش دانشگاهي تحت لواي قضايي كميته دولتي آموزش دانشگاهي فدراسيون روسيه به علاقه مندان ارائه ميگردد که عهده دار مسئوليت به رسميت شناختن وهويت بخشيدن به موسسات آموزش دانشگاهي و ايجاد تحول وگسترش وحمايت ازاستادنداردهاي آموزش دولتي مي باشد.

ساختار آموزش عالي در روسيه در مقايسه با سايركشورهاي جهان

موسسات آموزشي

بـه طور كلي در كشور روسيه از سه عنوان آكادمي ، دانشگاه و انستيتو بـراي مـوسسـات آموزش عالي استفاده مي گردد.

– انستيتو : انستيتوهاي آموزش عالي بـه ارائه رشتـه هـاي تخصصي خاص مبادرت مي نمايند که از آن جمله ميتوان از انستيتو هواشناسي، انستيتو هوافضا، انستيتو معدن، انستيتو صنايع ماهي نام برد.

– دانشگاه : بـه موسسات آموزش عالي اطلاق ميگردد كـه داراي رشتـه هـا و تخصص هـاي مختلفي ميباشند. برخي از اين دانشگاهها جامع بوده، تقريبا ازكـليه رشته هـاي دانشگاهي برخوردار بوده واكثرا”به بخشي ازعلوم و فنون رشته هاي مختلف مشتمل مي گردند که از آن جمله مي توان از دانشگاه علوم پزشكي ، دانشگاه فني، دانشگاه چـاپ و انتشارات ، دانشگاه عـلـوم انساني و غيـره …. نام برد.بـر طبق مقررات، برخي از انستيتوها كه تنوع رشته هاي تخصصي آنها به حد نصاب خاصي برسد بـه دانشگاه تغيير نام يافته و در صورت برخورداري از حد نصاب كادر هيئت علمي با عنوان آكادميسين به آكادمي تغيير نام ميابند .

– آكادمي : آكادمي به موسسات آمـوزش عالي اطلاق ميگردد كـه معمولا در بخشي از علوم به تربيت دانشجو و امور پژوهشي مي پردازند. در كادر هيئت علمي اين موسسات ميبايست بيش از 5 نفر از اساتيد با عنوان علمي آكادميك يا آكادميسين عضو باشند. از جمله مهمترين آکادميهاي روسيه مي توان از آكادمي پزشكي مسكو ، آكادمي كشاورزي مسكو ، آكادمي صنايع شيمي و آكادمي دريا اشاره نمود. برخي ازدانشگاهها بـا وجود سطح علمي بـالا و دارا بودن حـد نصاب كافي بدليل جامع بودن با همان نام دانشگاه باقيمانده اندکه از آن جمله مي توان از دانشگاه دولتي مسكو  نام برد.

سال تحصيلي  

سال تحصيلي دانشگاهي از ماه سپتامبر آغاز شده و تا ماه ژوئن  به طول مي انجامد. بيشترين تعطيلات مراکز دانشگاهي از يكم ماه جولاي تا سي ام ماه آگوست  است. زبان آموزشي  مراکز دانشگاهي نيز روسي  و گاها انگليسي است.

سيستم تحصيلات چند مقطعي

سيستم چند مقطعي تحصيلات دانشگاهي در كشور روسيـه بـا هـدف گسترش مـراكـز آموزش عالي و رشته هاي تخصص وهمچنين افزودن برمهارتهاي علمي وفني دانش آموختگان و ايجاد تناسب با بازار كار براي متخصصين ايجاد شده است. در واقع اين سيستم تركيبي ازسيستم ملي كشور روسيه و آموزش كلاسيك بين المللي و سازمان يونسكو ميباشد. مـقـاطع مختلف اين سيستم براي رشته هاي مختلف تحصيلي به شرح ذيل ميباشد :

مقطع اول : دوره آموزشي2 ساله که  حاصل آن مدرك “غير تكميلي” (معادل كارداني) است.

مقطع دوم : طي اين مقطع دانشجويان آموزشهـاي پـايـه اي را در علوم ، تكنولوژي علوم انساني و هـنـر طـي نموده و مهارتهـاي حرفـه اي كسب ميكنند. طول دوره4سال و مدرك پـايـاني آن كارشناسي (B.Sc) ميباشد.

مقطع سوم : در اين مقطع متخصصاني با مهارتها و شايستگيهاي بـالا آموزش مي بينند. طـول دوره 5سال وحاصل آن مدركي با عنوان ديپلم تخصصي است که در رشته هاي مهندسي تحت عنوان کارشناسي مهندسي اطلاق مي گردد.

مقطع چهارم : طول اين دوره 6سال وحاصل آن مدرك كارشناسي ارشد M.Sc ميباشد.

مقاطع تكميلي در آموزش عالي روسيه دوره هاي دكتري و فوق دكتري ميباشند. امكان ادامه تحصيل ازهر يك ازاين مقاطع به مقاطع بالاتر وجود دارد. بعنوان مثال مقطع كارشناسي ارشد ناپيوسته كه طول دوره آن دوسال است براي دارندگان  مدرك B.Sc. وجود دارد.

دوره هاي آموزشي

–دوره هاي باز آموزي ويژه اعضاء هيئت علمي

-دوره هاي پژوهشي جهت ارتقاء سطح كيفي اعضاء هيئت علمي

-دوره هاي خاص آموزشي ويزه دانشجويان خارجي

-دوره هاي آموزش زبان روسي ويزه دانشجويان خارجي

-دوره هاي باز آموزي وتقويتي ويزه مدرسين خارجي كه به زبان روسي تدريس مي نمايند

-دوره هاي تربيت مدرس درقالب دوره هاي شش ماه تا يكسال

لازم به ذکر است، آندسته از متقاضياني كه قصد دارند بعنوان مدرس در دانشگاهها فعاليت نمايند، گذراندن اين دوره الزامي است. دراين دوره علاوه بر تعدادي از دروس عمومي ، تعليم و تربيت و برنامه ريزي آموزشي، روشهاي تدريس دروس تخصصي همان رشته نيز تدريس مي گردد.

دوره هاي پيش دانشگاهي ويژه دانشجويان خارجي

آندسته از دانشجويان خارجي كه قصد ورود به موسسات آموزش عالي روسيه را داشته و از مدرك ديپلم متوسطه نيز برخوردار مي باشند، ملزم به گذراندن تعدادي از دروس علوم پايه علاوه برآموزش زبـان روسي طي مدت يكسال مي باشند.

مقاطع تحصيلي

مقطع آموزش دانشگاهي ناپيوسته كه مدت زمان 2 سال به طول مي انجامد .

آموزش پايه دانشگاهي كه مدت زمان 4سال بطول انجاميده و به كسب مدرك کارشناسي(نخستين مدرك رسمي دانشگاهي ) منتج مي گردد.

آموزش تكميلي دانشگاهي(کارشناسي ارشد و دکتري)که مدت زمان 5-6 سال يا بيشتر طول مي انجامد .

مقطع كارشناسي ارشد ناپيوسته

اين دوره بطور كلي براي دانشجويان خارجي برخوردار از مدرك B.Sc. که قصد تحصيل در موسسات آموزش عالي روسيه را دارند ايجاد شده است . طول دوره كارشناسي ارشد نـاپيوسته بطور متوسط2سال ميباشد که براي دانشجويان خارجي مدت9ماه آموزش زبان روسي به طول مدت تحصيل اين دوره اضافه ميگردد. دانشجويـان در ايـن دوره ملزم به گذراندن تـعدادي از دروس تخصصي مي باشند.تعداد ايـن دروس بطور متوسط10 الـي 12درس مشتمل بر40واحـد درسي است.در صورتيكـه دانشجو در دوره كارشناسي برخي دروس پيش نيار ايـن دوره را نگذرانده بـاشد پـس از تطبيـق مـدارك دوره كارشناسي تعدادي درس بعنوان كسر واحد به دروس اين دوره اضافه ميگردد.بطور كـلـي تـعداد ساعات درسي دانشجو در دوره كـارشنـاسي ارشد ناپيوسته بطور متوسط نيايد از 14ساعت درسي در هفته تجاوزكند.علاوه بـر دروس تخصصي دانشجو ملزم به انجام فعاليت تحقيقاتي بعنوان پـايـان نـامه دوره كارشناسي ارشد مي باشد. اين پايان نامه  بنابه تعريف عبارت است ازمجموع نتايج علمي كشف شده اي كه توسط يك مولف به رشته تحرير درآيد.پايان نامه كارشناسي ارشد تحقيق علمي كاملي است كه حاوي نتايج تئوريك،آزمايشات علمي وابداع شيوه ها ومتدولوژي جديد در حل مسائل پيچيده علمي بوده و بعنوان پايه هاي تئوريك محسوب گردد.حجم صفحات پايان نامه كـارشناسي ارشد بـا احـتـسـاب تـابـلوهـا ، نمودارهـا ، اشكـال و فهرست منابع نبايداز75صفحه تجاوزكند.(اشكال و تابلوهـا ممكـن است دربـخـش ضميمه بيايند).براي هردانشجوي كـارشنـاسي  ارشد 1 استاد راهنما با درجـه علمـي بالا مشخص مي گردد. علاوه بر اين دانشجو ميتواند يك يا دو استاد مشاور داشته باشد.دانشجوي كارشناسي ارشد ميبايست بصورت فعال به امـر تحصيل پرداخته و دروس تعيين شده و تحقيقات انفرادي خود را به موقع به پايان برده و درمهلت تعيين شده پايان نامه هاي كارشناسي ارشد خودرا براي دفاع تحويل دپارتمان مربوط وكميسيون دفاع از پايان نامه هاي كارشناسي ارشد دهد.به منظور كنترل بر فعاليتهاي تحقيقاتي دانشجوي كارشناسي ارشد فرمهاي خاصي وجود دارد كه برنامه كار،ويژگيهاي تحقيق ،برنامه زمان بندي شده و ارزيابي دپارتمان و استاد راهنماي وي بـا نظم و ترتيب خاص و با دقت ثبت ميگردد.دفاع از پايان نامه كارشناسي ارشد ميبايست درحضور هيئت ارزياب وزارت آمـوزش عالي روسيه بوده و پايان نامه و امتحانات دانشجو به تصويب اين هيئت برسد.

پذيرش تحصيلي

بـراي اخـذ پذيرش دوره كـارشنـاسي نـاپيوستـه ميبايست در خـواست متقاضي خـطاب بـه رئيس موسسه آموزش عالي همراه با ذكررشته تخصصي مورد تقاضا ومدارك تحصيلي و ريزنمرات دوره كارشناسي (B.Sc.) به مـوسسه آموزش عالي مـورد نظر ارسال گرديده و يـا از طريـق دفـتـر نمايندگي وزارتين آموزش عالي و بهداشت و درمان و آموزش پزشكي كه در مسكو مستقر است بصورت متمركز عمل گردد.علاوه بر اين، پذيرش شهروندان خـارجي  بصورت انعقاد موافقتنامه هاي مستقيم نيز صورت  ميپذيرد .

مقطع دكتري تخصصي(Ph.D)

دوره دكتري Ph.D. عبارت است از شكل اصلي تربيت و آمـاده سـازي كـادر عـلـمـي و آموزشي در سيستم تحصيلات تكميلي كه امكان دستيابي دانشجويان به سطح بالايي از تخصص را فراهم ساخته و بركيفيت تحصيلات آنان مي افزايد. دوره دكتري در كشور روسيه عبارت است از شكل اصلي تربيت و آمـاده سـازي كـادر علمي – آموزشي درسيستم فوق دوره كارشناسي ارشد كه امكان دستيابي دانشجويان را بـه سطح بالايي از تخصص فراهم ساخته و بر كيفيت تحصيلات عالي آنان ميافزايد .دانشجوياني براي تحصيل دردوره دكتري پذيرفته ميشوندكه از مدرك پايان تحصيلات دانشگاهي(كارشناسي ارشد)بوده ، موفقيتهايي در فعاليتهاي علمي داشته و از خلاقيت لازم دركار علمي برخوردار باشند. تاريخ شروع سال تحصيلي در دوره دكتري در روسيه اول اكتبر هرسال ميباشد.مـدت تحصيل در دوره دكتري3 سال بوده ودر اين دوره دانشجو ميبايست حداقل سه درس فلسفه علم، درس زبان خارجي (براي دانشجويان خارجي اين درس ميتواند زبان روسي باشد) و دروس تخصصي را امتحان بدهد .ماده درس تخصصي شامل كليه مباحث در دروس مختلفي است كه دانشجودر آن رشته  تخصصي درحال تحصيل است.دانشجو ميبايست اطلاعـات عـلمي خـود را در آن رشتـه تخصصي كامل نموده  و خود را به مرزهاي علمي آن رشته تخصصي برساند.قبولي درامتحانـات اين دوره توسط هيئتي بررسي مي گردد كه توسط رئيس موسسه آموزش عالي مربوطه تعيين ميشوند.در تركيب اين هيئت حداقل2استادكرسي همان تخصص و يافوق دكتري درهمان تخصص  وجود دارند.امتحانات بصورت كتبي و مصاحبه حضوري درحضور اعضاء”كميسيون امتحان”برگزارگرديده،در فرم مخصوص ارزيابي اعضاء كميسيون ثبت گرديده و توسط اعضاء ممتحن ثبت وامضاء مي گردد.هريك ازدانشجويان اين دوره ميبايست يك استاد راهنما با تصويب گروه آموزشي مربوطه انتخاب نمايد . استاد راهنما از ميان اعضاء هيئت هاي علمي در پـايـه استـادي و قوق دكتري انتخاب مي گردد. در برخي مـوارد بـا تصميم هيئت علمي گـروه آموزشي مربوطه از عضو هيئت علمي با درجه دانشياري نيز بعنوان استـاد راهنـمـاي دانشجـو استفاده مي گردد.دانشجويان اين دوره كـه مـطالـعـات و پـروژه هـاي تحقيقاتي خـود را در مرزهاي علم و تكنولوژي رشته تخصصي خود دنبال ميكنند مجازند همزمان دو استاد راهنما و يـا يك استـاد راهنما و يك استاد مشاور داشته باشند.

پذيرش تحصيلي

جهت اخذ پذيرش تحصيلي افراد ميتوانند مستقلاً اقدام نمايند. همچنين اخذپذيرش ميتواند از طريق انعقاد موافقت نامه هايي ميان موسسات آموزش عالي روسيه و نمايندگي آمـوزش عالي ديگركشورها صورت گيرد. اعلام پذيرش به متقاضي دوره دكتري توسط حكم رئيس موسسه آموزش عالي مربوطه صورت مي گيرد.جهت اخذ پذيرش توسط نمايندگي وزارت فرهنگ و آموزش عالي کشورهاي مختلف مستقر در روسيه، ارسال مدارك ذيل بطور كامل دوماه پيش از تاريخ شروع به تحصيل متقاضي به اين دفتر الزامي است :

رونوشت ترجمه شده مدارك دانشگاهي مشتمل بر مقاطع كارشناسي و كارشناسي ارشد

كپي ترجمه ريز نمرات دوره كارشناسي ارشد متقاضي

كپي صفحات مشخصات و اعتبار گذرنامه متقاضي و همراهان

عناوين مقالات و كتب منتشره ، اختراعات و ابتكارات علمي متقاضي در صورت وجود

كپي ترجمه شده گواهي صحت مزاج متقاضي و همراهان وعدم ابتلا به بيماري ايدز

كپي نامه حمايت مالي وزارت فرهنگ و آموزش عالي براي دانشجويان بورسيه)

درخواست كتبي متقاضي براي اخذ پذيرش با ذكر گرايش و موضوع مورد علاقـه پژوهشي رساله دوره دكتري

معرفي نامه اداره بورس و امور دانشجويان خارجي

تعيين گرايش  و موضوع پژوهشي پيشنهادي متقاضي براي رساله دوره دكتري

مقررات آموزشي

– تکميل برنامه انفرادي پروژه تحقيقات دانشجويي

– گذراندن موفقيت آميز امتحانات اين دوره

– انجام امور مربوط به رساله تحقيقات دانشجويي در مدت زمان معين

علاوه بر اين، دانشجو مي بايست هرساله گزارش پيشرفت تحصيلي و پـروژه تحقيقاتي خـود را در حـضور اعضاء هيئت علمي گروه آموزشي و دانشكده مربوطه ارائه دهد. دانشجويان بورسيه موظفند بطور تمام وقت به امر تحصيل و تحقيق بپردازند.دانشجويان بورسيه موظفند هر6ماه گزارش پيشرفت تحصيلي خود را بـه نمايندگـي آموزش عالي جهت ارسال به معاونت دانشجويي تحويل دهند.اين گزارشها توسط مـشـاورعلمي درمعاونت دانشجويي بررسي ونتيجه آن جهت اطلاع دانشجوي مربوطه بـه دفـتـر نمايندگي وزارت ارسال مي گردد.ميزان وام تحصيلي به هر يك ازدانشجويان و همچنين مبلغ مقرري تحصيلي هر يك ازدانشجويان مشغول به تحصيل درخارج ازكشور،همه ساله باپيشنهاد وزارت و تـصويـب هيئت وزيران تعيين مي گردد. دانشجوياني كه از بورس و يا وام كامل تحصيلي بهره برداري مينمايند،تنها مجاز به اشتغال به فعاليتهاي علمي ميباشند.وزارت (آموزش عالي)موظف است مطابق آئين نامه هاي مربوطه پس ازوصول گزارش سرپرستي ها و رسيدگي به وضع دانشجوياني كه از حيث اخلاق و رفتار شايستگي ندارند و يا در تحصيلات پيشرفت لازم را حاصل نكرده اندبا تذكر قبلي نسبت به قطع بورس ، وام تحصيلي ويا ارزتحصيلي آنان اقدام نموده واز تمديد مجوزخروج تحصيلي ايشان خودداري نمايد.

دوره فوق دكتري

دوره فوق دكتري “D.DC.”كه در روسيه به آن دكترانتوري اطلاق ميشود امكان ادامه تحصيل فارغ التحصيلان دوره دكتري كه چندين سال به امر آموزش و پژوهش مشغول بوده اند را فراهم ميسازد . طول اين دوره  دو سال است وكساني در ايـن دوره پذيرفته ميشوند كه داراي مقلات ، تاليفات و تحقيقات قابل ملاحظه اي باشند و همچنين نـقـش آشكاري در پيشرفت علمي و تكنولوژيكي رشته تخصصي خود داشته باشند.افرادي كه بتوانند باموفقيت اين دوره راطي كنند و از رساله خود دفاع نمايند مدرك “D.Sc.”دريافت ميكنند سپس ايـن افـراد دو سال بـه امـر تـدريس ، پژوهش و تربيت دانشجويان دوره دكتري ميپردازند. چنانچه در اين2سال كميت و كيفيت كـارشـان ارزنده باشد به آنها لقب پروفسور (استاد كرسي) داده ميشود .

دانشگاه ها

در حال حاضر بالغ بر 548 موسسه آموزش عالي دولتي دركشور روسيه فعاليت دارد که از آن جمله مي توان به130دانشگاه شـامـل41دانشگاه جـامـع،56 دانشگاه فني و مهندسي،8دانشگاه در زمينه هاي عـلـوم كشاورزي ،4دانشگاه تربيت معـلم،‏‏‏‏ 29 آكادمي در زمينه هاي مختلف تحصيلي شامل 15آكادمي فني و مهندسي، 4 آكادمي اقتصاد ، 5 آكادمي علوم انساني ، 3 آكادمي كشاورزي و دامپزشكي،1آكادمي پزشكي و 1 آكادمي يهوديت، 378 انستيتو در 49 زمينه تخصصي و180 موسسه آموزش عالي غير دولتي اشاره نمود. بـر اساس آمـار سال تحصيلي1992-1991،مـجـموعـاً 2762800نـفـر در مـوسسـات آموزش عالي روسيه مشغول تحصيل بوده اند.در سال 1992 تعداد 652هزار نفر به تحصيل در سطح كارشناسي ارشد پيوسته مبادرت نمودند و اين در حاليست که همه سالـه همين ميزان دانشجو وارد دوره تکميلي آموزشعالي ميگردند.درحال حاضر بالغ بر3ميليون دانشجو از روسيه و 150كشور جهان به تحصيل در روسيه مبادرت دارند.